پرورشگاه مارکار یزد؛ مأمنی برای کودکان بیپناه، مدرسهای برای زندگی
در مجموعه باشکوه و تاریخی مارکار یزد، بخشی از آن بیش از هر قسمت دیگری رنگ و بوی مهر، انساندوستی و حمایت از انسانهای آسیبپذیر دارد: پرورشگاه مارکار. این نهاد با هدف نگهداری، آموزش و تربیت کودکانی ساخته شد که از نعمت خانواده محروم بودند یا از نقاط دور و محروم به یزد آمده بودند. پرورشگاهی که در اوایل قرن چهاردهم خورشیدی، به همت پشوتنجی دوسابایی مارکار، نیکوکار نامدار پارسی مقیم هند، بنیانگذاری شد، نهتنها مکانی برای اسکان و تغذیه کودکان بیسرپرست بود، بلکه الگویی از تربیت همراه با آموزش و کرامت انسانی را ارائه داد.
فلسفه تأسیس؛ نگاهی فراتر از آموزش
پشوتنجی مارکار، که در سال ۱۳۰۳ خورشیدی به ایران سفر کرده بود، پس از مشاهده شرایط زندگی و تحصیلی کودکان زرتشتی، تصمیم گرفت مجموعهای کامل برای تحصیل، زندگی، و پرورش دانشآموزان تأسیس کند. پرورشگاه مارکار، بهعنوان بخش پشتیبان دبستان و دبیرستان، مکانی بود برای نگهداری از کودکانی که خانواده نداشتند، یا خانوادههایشان توانایی مالی تأمین هزینههای زندگی و تحصیل را نداشتند. این تصمیم، ناشی از درک عمیق مارکار از نیازهای اجتماعی و اهمیت آموزش کودکان در بستری امن، سالم و انسانی بود.
پرورشگاه مارکار در زمان خود، یکی از مجهزترین مراکز نگهداری کودکان در کشور به شمار میرفت. این مجموعه شامل اتاقهای خواب گروهی، سالن غذاخوری، حمام اختصاصی، اتاق مطالعه، فضای تفریحی و درمانی بود. معماری آن نیز با همان الگوی هماهنگ مجموعه مارکار ساخته شده بود: ساده، مقاوم، کاربردی و انسانی. هر فضای داخلی با هدف ایجاد احساس امنیت، نظم و آرامش طراحی شده بود، تا کودکان بتوانند در محیطی مناسب رشد کنند.
کارکنان پرورشگاه نیز از میان افراد دلسوز و آگاه انتخاب میشدند؛ کسانی که صرفاً وظیفه نگهداری نداشتند، بلکه نقش مربی، آموزگار و پشتیبان عاطفی کودکان را ایفا میکردند. شیوهنامههایی برای تغذیه، نظافت، نظم روزانه، فعالیتهای آموزشی و فوقبرنامه وجود داشت که گویای سطح بالای مدیریت این مرکز بود.
پرورشگاه مارکار، نقشی فراتر از یک مرکز نگهداری داشت. این نهاد، محلی برای بازسازی اعتمادبهنفس، تقویت حس تعلق و ایجاد فرصتهای برابر برای کودکانی بود که در شرایطی نابرابر پا به زندگی گذاشته بودند. در این مرکز، کودکان نهتنها آموزش میدیدند، بلکه در فضایی سرشار از احترام، نظم و محبت رشد میکردند.
نکته مهم آنجاست که پرورشگاه مارکار، هیچگاه صرفاً برای زرتشتیان محدود نشد؛ بلکه در دورههایی، پذیرای کودکان بیپناه از دیگر ادیان نیز بود، که این امر نشاندهنده روحیه تساهل، انساندوستی و جهانبینی باز بنیانگذار آن بود. از دل این پرورشگاه، نوجوانانی برخاستند که بعدها به دانشگاه راه یافتند، شغلهای اجتماعی و علمی گرفتند و به چهرههایی موفق در جامعه تبدیل شدند.
با گذشت دههها، کارکرد سنتی پرورشگاه تغییر یافته و اکنون بخشی از آن در قالب موزه مارکار بازسازی شده است. اما بنای پرورشگاه، با همان ساختار اولیه، همچنان پابرجاست و بخشی از هویت تاریخی شهر یزد و مجموعه مارکار به شمار میآید. این پرورشگاه، همراه با دیگر اجزای مجموعه، در سال ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۴۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
پرورشگاه مارکار، تنها یک اقامتگاه برای کودکان بیسرپرست نبود، بلکه مدرسهای برای زندگی، رشد و ساختن آیندهای بهتر بود. این مرکز، نمادی از عشق بیمرز یک انسان نیکوکار به نسل آینده و الگویی ماندگار از تربیت همراه با کرامت انسانی است. یاد و نام پرورشگاه مارکار، نهتنها در حافظه جامعه زرتشتی، بلکه در تاریخ آموزش و خدمات اجتماعی ایران جاودانه خواهد ماند؛ زیرا نشان داد که میتوان با دیدی روشن و دلی مهربان، سرنوشت نسلها را دگرگون ساخت.