امروز، سه‌شنبه, 1 جولای 2025
Tuesday, 1 July 2025
03536331847 , 03536331847
در دل مجموعه ارزشمند و تاریخی مارکار یزد، که به همت پشوتن‌جی دوسابایی مارکار، نیکوکار پارسی ساکن هند، بنا شده است، یکی از بخش‌های کمتر شناخته‌شده اما بسیار مهم و باارزش، حمام قدیمی مارکار است. این حمام تاریخی نه‌تنها بخشی از کارکرد روزمره مجموعه برای ساکنان پرورشگاه و دانش‌آموزان غیربومی بود، بلکه بازتابی از فرهنگ نظافت، بهداشت، و ساختار اجتماعی دوره‌ای است که در آن، معماری سنتی با کارکردهای انسانی در هم آمیخته شده بود.
مجموعه مارکار شامل مدرسه، پرورشگاه، فضای خوابگاهی و امکانات رفاهی بوده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، حمام عمومی و اختصاصی آن بود. این حمام برای استفاده‌ی دانش‌آموزانی که از سراسر ایران، به‌ویژه زرتشتیان، در این مجموعه ساکن بودند، ساخته شد. در آن زمان، داشتن یک حمام مستقل و مجهز در چنین مجموعه‌ای، نه‌تنها امری لوکس محسوب می‌شد، بلکه نشان از دید بلند و آینده‌نگر بنیان‌گذار آن داشت؛ فردی که به جز آموزش، به بهداشت و کرامت زیست دانش‌آموزان نیز توجه ویژه‌ای داشت.
ویژگی‌های معماری و ساختار حمام
حمام مارکار همچون سایر حمام‌های سنتی ایران، از طراحی خاصی برخوردار بود که هم از لحاظ عملکردی و هم زیبایی‌شناسی قابل توجه است. بخش‌هایی مانند سربینه (رخت‌کن)، گرم‌خانه، خزینه و مخزن آب گرم، با استفاده از مصالح بومی چون آجر، سنگ و گچ ساخته شده بودند. معماری داخلی حمام با طاق‌های بلند، نورگیرهای سقفی، و تزئینات ساده اما متناسب با فضای عمومی، فضایی آرام، کاربردی و بهداشتی فراهم می‌کرد. از طرفی، سیستم گرمایش آن نیز از طریق تون (گل‌خن) و مسیرهای انتقال حرارت زیر زمینی کار می‌کرد که نمونه‌ای از هوش و تجربه مهندسی سنتی ایرانیان بود.
کارکرد اجتماعی و فرهنگی
حمام قدیمی مارکار، تنها محلی برای شست‌وشو و نظافت نبود، بلکه فضایی برای تعلیم بهداشت فردی، نظم، و رعایت اصول اجتماعی به شمار می‌رفت. در فضای منظم و پاکیزه این حمام، نوجوانان می‌آموختند که نظافت شخصی بخشی از شخصیت و زندگی اجتماعی آنان است. این موضوع در جامعه زرتشتی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و ریشه در آموزه‌های دینی آن‌ها دارد که پاکی جسم و روح را هم‌تراز می‌دانند.
با گذشت زمان و تغییر کاربری مجموعه مارکار، حمام نیز همانند دیگر بخش‌های قدیمی، مدتی دچار فرسایش و بی‌توجهی شد. با این حال، در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای مرمت و بازسازی حمام مارکار صورت گرفته است. هدف از این مرمت، نه‌تنها حفظ بنایی تاریخی، بلکه بازگرداندن بخشی از هویت معماری و اجتماعی مجموعه مارکار به کالبد زنده شهر یزد بوده است. اکنون این حمام، در کنار موزه و مدرسه مارکار، می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک فضای فرهنگی و گردشگری جامع معرفی شود.
حمام قدیمی مارکار، ترکیبی از معماری سنتی، نگاه انسان‌محور و آموزه‌های فرهنگی است که در قلب مجموعه‌ای آموزشی و پرورشی شکل گرفته است. این حمام نشان می‌دهد که بنیان‌گذاران این مجموعه نه‌تنها به آموزش علمی، بلکه به زیست سالم، بهداشت و کرامت انسانی نیز توجه داشته‌اند. بازدید از این حمام، فرصتی است برای لمس بخشی کمتر دیده‌شده اما بنیادین از تاریخ آموزش و پرورش در ایران، جایی که پاکی جسم، آرامش روان، و آموزش، همگی در کنار یکدیگر تعریف می‌شدند.